Kısırlaştırma Operasyonunun Kedi-Köpek Sağlığı Ve Toplum Üzerindeki Etkileri

Özet

Kedi ve köpeklerde kısırlaştırma operasyonu, bazı ülkelerde hayvan popülasyonunu kontrol altına almak için kabul görmüş bir yöntem olsa da, bazı ülkelerde bu işlem etik değildir. Bu yazıda, kısırlaştırma (yumurtalıkların veya testislerin çıkarılması) ameliyatının hayvanlar üzerindeki olumlu ve olumsuz yanlarını ve sahipsiz hayvan nüfusunun kontrolü üzerindeki etkisini ele alacağız.

Giriş

Kısırlaştırma operasyonu (erkeklerde kastrasyon ile dişilerde uygulanan ovariyektomi (OV) veya ovarihisterektomi (OHE)) kimi ülkelerde küçük hayvanlara uygulanan operasyonların en yaygınıdır, fakat bazı ülkelerde etik dışı kabul edilir veya yasal değildir (Salmeri et al. 1991b; Gunzel-Apel 1998; Greenfield et al. 2004). Kısırlaştırma operasyonu yaparak, hayvanları değiştirdiğimiz kuşku götürmez bir gerçek. Bu incelemede, kısırlaştırma operasyonuyla bağdaştırılan, köpeklerde ve kedilerde görülen bu değişiklikleri, eldeki delilleri göz önünde bulundurarak neden sonuç ilişkisi bağlamında ele alacağız. Şu ana kadar bu konuda pekçok kapsamlı araştırma yürütülmüştür (Root Kustritz 2007, 2010; Reichler 2009). Kısırlaştırma operasyonunun önerilmesinin ve operasyona yönelik kaygıların nedenlerinin bir kısmı özünde toplumsalken, bir kısmı hayvan nüfusuyla, bir kısmı da hayvanların sağlığıyla ilgilidir. Veteriner hekimler, kısırlaştırma operasyonu önerilirken hangi noktaların göz önünde bulundurulduğunu hasta sahiplerine ve bu konuda sosyal politikalar düzenleyen kişilere anlatmalıdır. Burada bahsedilen bilgileri destekleyen farklı çok sayıda araştırma bulunmaktadır ve veteriner hekimlerin herhangi bir iddiada bulunmadan önce, bu iddianın ne kadar delille desteklendiğini bilmesi gerekir. Son olarak, burada bahsi geçen kaygıların bir kısmında, ırk yatkınlığı söz konusudur ve bu nedenle kısırlaştırma ameliyatının uygunluğu değerlendirilirken hayvanın ırkı göz önünde bulundurulmalıdır. Kısırlaştırma operasyonunun avantajları arasında, dişi kedi ve köpeklerde görülen piyometra ve meme tümörü gibi üreme yolu hastalıklarının ve erkek köpeklerde görülen testis kanseri ve prostat hastalıklarının azalması sayılabilir. Diğer avantajlar ise metrit (döl yatağı yangısı), mastit (meme yangısı) ve distozi gibi gebelik ve doğumla ilişkili hastalıklarda; dişi köpeklerde görülen vajinal prolapsus ve dişi kedilerde görülen meme hipertrofisi gibi hormonla ilişkili hastalıklarda; ve istenmeyen seksüel davranışlarda azalma olarak sıralanabilir (Romagnoli 2008). Kısırlaştırma operasyonunun dezavantajları ise cerrahi ve anesteziye bağlı komplikasyonlar, çeşitli organ sistemlerinde neoplazi riski artışı, bazı kas-iskelet rahatsızlıkları ve endokrinolojik rahatsızlık vakalarında artış, obezite ve dişi köpeklerde idrar inkontinansıdır (idrar kaçırma). Bunların her biri yazımızda detaylı olarak ele alınacaktır. Bu tartışma, hayvan 8 ila 16 haftalıkken yapılan kısırlaştırma operasyonu olarak tanımlanan erken kısırlaştırma (Root Kustritz 1999) ile 16 haftalıktan sonra herhangi bir yaşta yapılan kısırlaştırma operasyonlarını kapsamaktadır.

Cerrahi ve Anesteziye Bağlı Riskler

Anesteziyle ilgili dikkat edilmesi gereken hususlar anestezik madde dozunun ve hayvanın anestezi altında geçirdiği sürenin minimumda tutulmasıdır. Kedi-köpeklerde morbidite ve mortalite oranını değerlendiren önemli çalışmalar genel risk faktörlerini ve kolaylıkla karşı gelinebilecek bazı spesifik risk faktörlerini saptamıştır (Brodbelt et al. 2008; Brodbelt 2009, 2010). Kedilerde entübasyonla ilgili zorlukların ve görülmez kardiyomiyopatinin yaygınlığı nedeniyle, morbidite ve mortalite riskinin kedilerde köpeklere kıyasla daha yüksek olduğu görülmüştür. 6 aylık ile 5 yaş arasını alt sınır olarak alırsak, diğer yaşlarda yapılan operasyonların en yüksek risk oranına sahip olduğu, daha genç yaşlarda risk nispeten düşükken, geriatrik havanlarda riskin çok daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Hipotermi, anestezi esnasında morbidite ve mortalite oranını hayli artırmıştır. Şiddetli hipotermi, anestezi indüksiyonu sırasında ve cerrahi hazırlık esnasında gerçekleşebilir. Vücut ısısı düzenli olarak kontrol edilmeli ve gerekirse dışarıdan sıcaklık verilmelidir. Çok genç yaştaki hayvanlar başta olmak üzere tüm hayvanlar doz aşımının gerçekleşmemesi için tartılmalıdır. Büyük faydası olduğu gösterilen intraoperatif izleme vücut ısısının kayıt altına alınması, ağrı değerlendirmesi ve nabız oksimetrisini içerir. Anesteziyle ilgili kaygılar genellikle çok genç hayvanlarda yapılan kısırlaştırma operasyonu söz konusuysa dile getirilmiştir. 4-5 aylıktan küçük hayvanlarla ilgili kaygılar, kan dolaşımındaki ilaçların protein bağlayıcılığındaki düşüş, çizgili kaslardaki azalan glikoneojenez ve minimal glikojen depoları nedeniyle hipoglisemiye yatkınlık, vücut ısısını koruma yetisinin azalması, renal ve hepatik fonksiyonların henüz gelişmemiş olmasından ötürü anestezik ilaçları ve ağrı kesicileri metabolize etme ve atma yetisinin değişmesidir (Root Kustritz 1999). Operasyondan önce 10 haftalıktan küçük yavru köpek ve kediler 3-4 saatten, daha büyük hayvanlarsa 8 saatten daha uzun süre aç bırakılmamalıdır (Faggella and Aronsohn 1993, 1994). Operasyon hazırlık sıvıları ısıtılmalı ve tüyler minimum düzeyde kısaltılmalıdır. 98 yavru köpek ve 98 yavru kedi üzerinde yapılan çalışma, elektif kısırlaştırmada anesteziye bağlı komplikasyonların her iki grupta da %0 olduğunu ortaya koymuştur (Aronsohn and Faggella 1993; Faggella and Aronsohn 1994). Tüm yaşlarda gerçekleşen anesteziye bağlı komplikasyonlara bakılınca en yaygınlarının kardiyak disritmi, gastrik genişleme ve ilaç doz aşımı olduğu görülmüştür (Howe 1997). İntraoperatif ve postoperatif komplikasyonların genellikle hafif olduğu ve kendi kendini sınırladığı bildirilmiştir. Bildirilen cerrahi komplikasyon oranı dişi ve erkek köpeklerde %6.1-27 iken, dişi ve erkek kedilerde %2.6-33’tür (Pollari et al. 1996; Romagnoli 2008). Bu makalelerdeki geniş aralığın nedeni büyük olasılıkla “komplikasyon” tanımındaki farklılıklardır. Cerrahi sonrası komplikasyonların çoğunun hafif olduğu ve genelde veteriner müdahalesi değil, yalnızca hemşire bakımı gerektirdiği bildirilmiştir. Genç hayvanlarda, yaşlılara kıyasla daha az komplikasyona rastlanmış, bir çalışma puberte öncesi kısırlaştırma operasyonu yapılan hayvanlarda daha az komplikasyon görüldüğünü, diğer bir çalışma ise 2 yaş sonrasında komplikasyonlarda ciddi artış olduğunu göstermiştir (Faggella and Aronsohn 1994; Pollari et al. 1996; Howe 1997; Romagnoli 2008). OV ve OHE operasyonlarına bağlı kısa vadeli komplikasyonlar yumurtalık veya rahim pedikülünde hemoraji, kanlı vulvar akıntı, yalancı gebelik başlangıcı, ameliyat yerinde açılma veya enfeksiyon, ve nadiren peritonit ve eviserasyon olarak bildirilmiştir (Romagnoli 2008). Uzun süreli komplikasyonlar ise kalıntı yumurtalık sendromu, hidroüreter ve ipsilateral renal disfonksiyon ile takip eden üreter ligasyonu, yumurtalık veya rahim pedikülünde granülom, rahim kökü hastalığıdır (Romagnoli 2008). Bildirilen komplikasyonlar ile hayvanın yaşı, cerrahın becerisi veya mevcut üreme hastalığı arasında herhangi bir korelasyon yoktur (Miller 1995; Romagnoli 2008). Hemoraji ile bağdaştırılan komplikasyonlar, dişi kedi ve köpekler kızgınlık döneminde östrojen etkisi altındayken kısırlaştırıldıklarında daha yaygın görülebilir ve artan komplikasyon sayısı, uzayan ameliyat süresi ile artan vücut ağırlığıyla bağdaştırılır (Howe 1997; Howe et al. 2000, 2001; Burrow et al. 2005).

Nüfus Kontrolü

Hayvan nüfusundaki aşırı artışın nedenleri, sahipli hayvanların bilinçsiz çiftleştirilmesi, terk edilen hayvanlar, serbest gezdirilen hayvanlar veya sokak kedileri ve köpekleri olarak sıralanabilir. ABD’deki kedilerin %82’sinin ve köpeklerin %64’ünün kısırlaştırıldığı bildirilse de (Trevejo et al. 2011), yakın zamanda yürütülmüş bir araştırma, son bir yıl içinde bir kedi veya köpek satın almış kişilerden evcil hayvanını kısırlaştıranların oranının %52 olduğunu göstermektedir (PetSmart Charities 2002). Amerika Birleşik Devletleri’nde her yıl, sahibi veya koruyucu ailesi olmayan miyonlarca kedi ve köpeğe ötenazi uygulanıyor (Nassar et al. 1992; National Council on Pet Population Study and Policy 1994). Kısırlaşmamış hayvanların hayvan koruma derneklerine bırakılma şansı daha yüksek (Patronek et al. 1996a,b; New et al. 2000; Mondelli et al. 2004). Buralarda, henüz kısırlaştırma operasyonu gerçekleştirilmeyen hayvanlar yuvalandırılırken, alan kişilere kısırlaştıracaklarını teyit ettikleri bir sözleşme imzalattırılsa da, sözleşmeye uyanların oranı, düşük maliyetli operasyon imkanı bulunmasına rağmen %60’tan daha az; bu da barınaktan çıkan hayvanın çiftleştirilerek, barınağa gönderilecek yeni bireyler dünyaya getirmesine izin verildiği anlamına geliyor (Alexander and Shane 1994; Patronek et al. 1996a; New et al. 2000; Mondelli et al. 2004). Sözleşmelerdeki kısırlaştırma şartına riayet edilmemesinin birden çok nedeni var. Bunlar, dini inanışlar, etnik köken, hayvanın istenen yaşam süresi, sahiplenen kişilerin yaşadığı yer ve okur-yazarlık durumu gibi kültürel ve kişisel nedenler olarak sıralanabilir (Manning and Rowan 1992; Mahlow 1999; Eze and Eze 2002). ABD’de, kedilerin kısırlaştırılma oranları köpeklere; dişilerin de erkeklere kıyasla daha yüksek (Manning and Rowan 1992; Alexander and Shane 1994; Mahlow 1999; New et al. 2000). Evcil hayvan sahiplerinin birçoğu kedi ve köpeklerin normal üreme davranışlarıyla ilgili sınırlı bilgiye sahip. PetSmart’ın yaptığı bir araştırmaya göre (PetSmart Charities A&U Barriers 2002) geçtiğimiz yıl satın alınan köpeklerin %13’ü, kedilerinse %19’u birden çok sayıda yavrulamış ve bu doğumların %50’den fazlası plansız gerçekleşmiş. Köpek ve kedi sahipleriyle ilgili yapılan bir araştırma, doğan 154 köpeğin %56’sının ve 317 kedinin %68’inin istemsiz gebelik sonucu dünyaya geldiğini ve sahiplerinin büyük çoğunluğunun dişinin kızgınlık döneminde olduğunu anlamadığını göstermiştir (New et al. 2004). Bu nedenle, Amerika’daki birçok yardım kuruluşu, hayvanların sahiplendirilmeden önce kısırlaştırılmaları için çabalıyor. Nüfus artışını önlemek için alınan diğer önlemler ise hayvan sahiplerini eğitmek ve uygun maliyetli, güvenli, cerrahi olmayan gebelik önleyici yöntemler kullanarak kısırlaştırma seçeneklerinin sunulması.

Davranış

İnsanlar genelde evcil hayvanlarının normal üreme davranışlarıyla başa çıkamadıkları için kısırlaştırma operasyonu yaptırmak istiyorlar. Agresyon ve idrar püskürtme gibi erkek kedilerin normal üreme davranışları ev hayatıyla bağdaşmıyor (Root Kustritz 1996). Erkek köpekler diğer hayvanların, insanların veya cansız nesnelerin üzerinde çiftleşme hareketleri yapabilir ve işaret bırakabilir. Kızgınlık dönemindeki dişi köpek ve kedilerde, artan saldırgan davranışlar, dişi köpeklerde yalancı gebeliğe bağlı yuva yapma ve annelik davranışları gibi değişiklikler gözlemlenebilir. Kısırlaştırma operasyonu, özellikle erkek kedilere uygulanan kastrasyon operasyonu, köpeklerde de görülen agresyon dahil davranış sorunlarının tedavisi için genellikle önerilir. Fakat her davranış kısırlaştırarak düzelmez. Daha çok, cinsiyete göre değişkenlik gösteren davranışlar olarak tanımlanan dimorfik seksüel davranışlar düzeltilir ve bu davranışların kısmen de olsa cinsiyet hormonları tarafından yönetilmesi olasıdır. Erkek kedilerde, kısırlaştırmayla önemli ölçüde azalan istenmeyen davranışlar; seksüel davranışlar, gezinme ve idrar püskürtmedir (Hart 1973, 1979; Hart and Barrett 1973). Erkek köpeklerde ise kısırlaştırmayla azalan davranışlar sürtünme, işaret bırakma ve gezinmedir (Hart 1979; Neilson et al. 1997). Erkek kedi ve köpeklerde kastrasyon sonrasında davranışın düzelme ihtimali, hayvanın kısırlaştırıldığı yaşla veya kısırlaşmadan önce bu davranışı ne kadar süre sergilediğiyle bağlantılı değildir (Hart 1973; Hart and Barrett 1973; Hopkins et al. 1976; Neilson et al. 1997). Bu davranışların hormonel temeli de her zaman net değildir. Östrojen dişilerde cinsel uyarılmaya neden olsa da, aynı zamanda oksitosin ve opioidlerin salgılanmasıyla bağdaştırılır, bunların da anti-anksiyete etkileri olabileceği düşünülmektedir (Mong and Pfaff 2003; Root Kustritz 2005). Kısırlaştırma sonrası köpeklerin eğitilebilirliği ile ilgili çeşitli kaygılar mevcuttur; bazı görüşler, kısırlaşmış köpeklerin çiftleşme ve gezinme davranışı sergileme ihtimalleri daha düşük olduğu için daha odaklı olacağı yönündedir. Farelerde, testosteron artışı veya düşüşünün odaklanmayı etkilemediği, fakat uzamsal çalışma belleğinin keskinliğinin testosterona bağlı olduğu gösterilmiştir (Johnson and Burk 2006; Kritzer et al. 2007). Agresyon kısırlaştırmayla düzelebilir, ancak düzelmeme ihtimali de vardır (Hart and Eckstein 1997; Neilson et al. 1997; Duffy and Serpell 2006). Hem dişilerde hem erkeklerde gonadektomi sonrası, dişi köpeklerdeyse OHE sonrası cinse özgü olan sahibe yönelik agresyon ve reaktivite görülmüştür. Bir araştırmada, operasyon sonrasında agresyon artışı en yaygın olarak 1 yaşından önce kısırlaştırılan ve kısırlaştırma öncesi agresyon gösteren dişi köpeklerde görülmüştür (Wright and Nesselrote 1987; O’Farrell and Peachey 1990; Reisner et al. 2005; Duffy and Serpell 2006). Hem kedilerde hem köpeklerde kastrasyonla kontrol altına alınan agresyon türü erkekler arası agresyondur (Hart 1979; Borchelt and Voith 1987). Kedilerde görülen diğer agresyon türleri zarar verici-yırtıcı agresyon, oyun agresyonu, korku veya savunma agresyonu, bölgesel agresyon ve yönlendirilmiş agresyonu içerir ve kastrasyonla düzelme ihtimalleri çok daha düşüktür (Borchelt 1983). Köpeklerde görülen diğer agresyon türleri zarar verici-yırtıcı agresyon, korku veya savunma agresyonu, dominans agresyon, koruma içgüdüsü kaynaklı agresyon, ceza ve acı bağlantılı agresyon olarak sıralanır (Borchelt 1983). Hafif bilişsel bozukluğu olan yaşça daha büyük erkek köpekler üzerinde yapılan bir çalışmada, kastre edilen köpeklerin ciddi bilişsel bozukluğa doğru ilerleme ihtimalinin kısırlaştırılmayanlara kıyasla daha fazla olduğu görülmüştür (Hart 2001). Androjen deprivasyon insanların ve kemirgenlerin beyinlerindeki amiloid birikiminin artması ve primatların ve kemirgenlerin beyinlerindeki sinaptik bağların azalmasıyla bağdaştırılır (Janowsky 2006). Fakat, yaşlı köpeklerin beyinlerini inceleyen çalışmalar, 10 yaş civarı beagle cinsi köpeklerde, kısırlaştırılmayanların beyinlerindeki DNA hasarının kısırlaştırılanlara oranla daha fazla olduğunu ortaya koymuştur.

Tümörler

Meme Tümörleri Meme tümörleri köpekler ve kediler arasında çok yaygındır, ABD’de kaydedilen vaka oranı köpeklerde %3.4 ve kedilerde %2.5’tir (Fidler and Brodey 1967; Dorn et al. 1968a; Moe 2001; Richards et al. 2001; Verstegen and Onclin 2003a). Köpeklerde görülen meme tümörlerinin neredeyse yarısı kötü huyludur; kedilerde kötü huylu tümörlerin görülme oranı %90’dan yüksektir (Cotchin 1951; Dorn et al. 1968a; Moulton et al. 1970; Hampe and Misdorp 1974; Hayes et al. 1981; Brodey et al. 1983). Dişi köpeklerde görülen birçok meme tümörü iyi huylu olmasına rağmen, ABD’de yapılan bir çalışmaya göre, meme tümörü olan dişi köpeklerin %59.7’sine teşhis aşamasında ötenazi yapılmıştır (Misdorp and Hart 1979). Ovariyektomi operasyonu yapılmış dişi kedi ve köpeklerde, özellikle operasyon ilk kızgınlık döngüsünden önce yapılmışsa, ilerleyen yaşlarda görülen meme kanseri vakalarının önemli ölçüde azaldığı ortaya konmuştur. Kısırlaştırılmamış kedi köpeklerin ilerleyen yaşlarda meme kanserine yakalanma riski ise, kısıtlaştırılanlara göre yedi kat daha fazladır (Dorn et al. 1968b). Dişi köpeklerde risk oranı ilk kızgınlıktan önce %0.5, bir kızgınlıktan sonra %8, iki veya daha fazla kızgınlıktan sonraysa %26 olarak belirtilmiştir (Schneider et al. 1969). OHE operasyonunun koruyucu etkisi 9 yaşına kadar sürebilir, ancak operasyonun koruyuculuğu kötü huylu tümörlere kıyasla iyi huylu tümörlerde daha yüksektir. Siyam ve Japon ev kedisi cinsi kedilerde ve boxer, Bretonya epanyölü, Cocker spanyel, Dachshund, İngiliz seteri, İngiliz springer spanyeli, Alman çoban köpeği, Maltese, Minyatür poodle, Pointer, Süs kanişi ve Yorkshire terrier cinsi köpeklerde meme tümörü görülme riskinin daha yüksek olduğu bildirilmiştir (Dorn et al. 1968b; Hayes et al. 1981; Sorenmo 2003; Verstegen and Onclin 2003a). Gonadektomi operasyonu ile meme türmörü vakasının azalması arasındaki neden sonuç ilişkisi kesin değildir. Beşeri tıpta, meme tümörleri östrojen içermektedir. Köpek ve kedilerdeki meme tümörlerinde de östrojen reseptörleri tespit edilmiştir, dokunun anaplastik özelliği arttıkça, östrojen reseptörü sayısı azalır (Hamilton et al. 1977; Donnay et al. 1995; Verstegen and Onclin 2003b). Bir araştırmaya göre, üçten çok sayıda belirgin yalancı gebelik yaşayan dişi köpeklerde meme tümörü daha yaygın görülebilir, bu da meme dokusundaki hormonel stimülasyonun, dokunun neoplastik transformasyonuyla bağdaştırılan faktörlerden olabileceğini desteklemektedir (Verstegen and Onclin 2003b).

İdrar ve Üreme Yolları

Prostat Prostat tümörleri köpeklerde yaygın olarak görülmez, vaka oranı %0.2 ila %0.6 arasında olarak bildirilmiştir (Bell et al. 1991; Teske et al. 2002). Köpeklerde görülen prostat tümörleri neredeyse her zaman kötü huyludur; hem adenokarsinom hem de transizyonel hücreli karsinom görülür. Yapılan birkaç çalışma prostat kanserinin kısırlaştırılmış köpeklerde daha çok görüldüğünü ortaya koymuştur, kanser riski kısırlaştırılmamış köpeklere göre 2.4 ila 4.3 kat arasında artmaktadır (Obradovich et al. 1987; Bell et al. 1991; Teske et al. 2002; Sorenmo et al. 2003). Prostat tümörü kedilerde oldukça nadirdir, fakat prostat tümörü olan sekiz kediden oluşan bir vaka serisinde, yedisinin kastre edilmiş olduğu görülmüştür (Hawe 1983; Carpenter et al. 1987; Hubbard et al. 1990; Caney et al. 1998; LeRoy and Lech 2004). Irklara özgü yatkınlık bildirilmemiştir. Neden-sonuç ilişkisi kesin değildir. Mesane Transizyonel hücreli karsinom vakalarının en fazla %1’i kötü huylu tümörlerden kaynaklanmaktadır (Poirier et al. 2004). Dişi köpeklerin mesanesinde ve idrar yolunda, ve erkek köpeklerin idrar yolunda görülen transizyonel hücreli karsinom vakalarının kısırlaştırma operasyonu sonrası artma riskinin 2-4 kat daha fazla olduğu bildirilmiştir (Norris et al. 1992; Knapp et al. 2000). Kediler için de aynı durumun geçerli olduğu bildirilmemiştir. Risk altında olan köpek ırkları Airedale teriyeri, Beagle, Collie, İskoç teriyeri, Shetland çoban köpeği, Batı Highland beyaz teriyeri, Wire-haired fox terrierdir (Ru et al. 1998). Neden-sonuç ilişkisi kesin değildir. Testis Testis tümörleri yaşlı erkek köpekler arasında oldukça yaygındır, bildirilen vaka oranı %0.9’dur (Hahn et al. 1992). En yaygın görülen tümör tipleri sertoli hücreli tümör, seminom ve leydig (interstisyel) hücreli tümörlerdir. Testis tümörleri erkek kedilerde sık görülmez. Kastrasyon tedavinin bir parçasıdır.

Hematolojik Riskler

Köpeklerde hemanjiyosarkom vakalarının görülme sıklığı %0.2, kedilerde ise %0.03’tür (Reichler 2009). Köpeklerde dalak ve kalp kaynaklı hemanjiyosarkom vakalarının gonadektomi sonrası arttığı bilinmektedir, dişi köpeklerde dalak kaynaklı hemanjiyosarkom riski OHE sonrası 2.2 kat, kardiyak hemanjiyosarkom riski 5 kat, erkek köpeklerdeyse hemanjiyosarkom riski kastrasyon sonrası genel olarak 2.4 kat artmaktadır (Prymak et al. 1988; Ware and Hopper 1999). Kedilerde kısırlaştırma ile hemanjiyosarkom arasında herhangi bir ilişki bildirilmemiştir. Köpeklerde en çok risk altındaki cinsler Boksör, İngiliz Seteri, Alman çoban köpeği, Golden retriever, Danua, Labrador retriever, Pointer, Sibirya kurdu (Husky) ve kaniştir (Smith 2003). Neden-sonuç ilişkisi kesin değildir.

Ortopedik Riskler

Osteoasarkom, %0.2 oranında görülen, yaygın olmayan bir tümördür (Root Kustritz 2007). Vaka sayısı kısırlaştırma operasyonuyla birlikte 1.3-2 kat artar (Priester and McKay 1980; Ru et al. 1998). Yüksek risk altındaki köpek cinsleri, Doberman pinscher, Danua, İrlanda seteri, İrlanda kurt köpeği, rottweiler ve St. Bernard olarak sıralanır (Ru et al. 1998; Chun and DeLorimer 2003). Osteosarkom için diğer risk faktörleri yaşın ilerlemesi ve vücut ağırlığının artmasıdır (Ru et al. 1998; Cooley et al. 2002). Neden-sonuç ilişkisi kesin değildir.

Dermatolojik Riskler

Kısırlaştırılmış dişi köpeklerde kutanöz mast hücreleri tümörü vakalarında kısırlaştırılmayanlara kıyasla artış olduğu bildirilmiştir (White et al. 2011). Neden sonuç ilişkisi net değildir.

Kas-İskelet Hastalıkları

Epifizyal Plakta Kapanma

Uzun kemiklerdeki epifizyal plakta kapanma gonadal hormonlardan kaynaklanmaktadır. Köpek ve kediler puberte öncesi kısırlaştırıldığı takdirde epifizyal plaktaki kapanmanın ertelendiği yapılan çalışmalarca ortaya konmuştur (May et al. 1991; Salmeri et al.1991a; Houlton and McGlennon 1992; Root et al. 1996c; Stubbs et al. 1996). Bu ertelenmenin önemi çok net değildir. Puberte öncesi kısırlaştırılan kedilerde görülen epifizyal plak kırığı vakalarında artış olduğu yapılan bir çalışmada ortaya konmuştur; ancak obezite de bu kedilerdeki hastalığa katkıda bulunmuş olabilir (McNicholas et al. 2002). Kalça Displazisi Farklı yaşlarda kısırlaştırılmış köpeklerde görülen çeşitli hastalıkları inceleyen, bir yardım kuruluşunun yürüttüğü kapsamlı bir araştırmaya göre, genç yaşta kısırlaştırılan köpeklerde kalça displazisi vakalarında artış gözlenmektedir (Spain et al. 2004b). Ancak bu çalışmada, köpeklere kalça displazisi teşhisinin veteriner hekimlerce koyulduğu net olarak belirtilmemiştir. Başka bir çalışmada kısırlaştırılmış boxer cinsi köpeklerde, aynı cinsten kısırlaştırılmamış köpeklere kıyasla displazi görülme olasılığının 1,5 kat yüksek olduğu ortaya konmuş, fakat bu çalışmada da fazla kilonun etkisi hesaba katılmamıştır (VanHagen et al. 2005). Kalça displazisinin güçlü genetik bileşenleri bulunmaktadır. Risk altındaki cinsler Chesapeake bay retriever, İngiliz seteri, Alman çoban köpeği, Golden retriever, Labrador retriever, Samoyed ve St. Bernard olarak sıralanır (Priester and Mulvihill 1972). Kısırlaştırmayla kalça displazisi arasındaki neden-sonuç ilişkisine yönelik öne sürülen bir hipoteze göre bu durum, kalça ekleminde biçim bozukluğuna ve laksiteye, bunu takriben artirite neden olan epifizyal plaktaki kapanmanın asimetrisinden kaynaklanmaktadır. Ön Çapraz Bağ (ACL) Rupturu Ön çapraz bağlarda veya kafatası çapraz bağlarında ruptur oluşumu kısırlaştırılmış köpeklerde daha yaygındır (Whitehair et al. 1993; Duval et al. 1999; Slauterbeck et al. 2004). Akita, American Staffordshire terrier, Chesapeake bay retriever, Alman çoban köpeği, Golden retriever, Labrador retriever, mastif, Napoli mastifi, Newfoundland, kaniş, rottweiller ve St. Bernard ön çapraz bağ rupturu riski olan cinslerdendir (Duval et al. 1999; Harasen 2003). Diğer risk faktörleri obezite ve diz eklemi açısındaki anomalidir (Ragetly et al. 2011). Kısırlaştırma operasyonundan sonra, ön çapraz bağlardaki zedelenme riskindeki artışın, kısırlaştıktan sonra hayvanların hareketlerindeki azalmadan ve obeziteden kaynaklandığı iddia edilebilir, fakat yapılan araştırmalarda, hareketlerinde azalma ve obezitesi olmayan hayvanlarda da zedelenme riskinde artış olduğu görülmüştür. Eklem laksitesi farklı hormonal uyarıcılar altında değişkenlik gösterebilir ve tek bir olası neden-sonuç mekanizmasına işaret eder. Bir diğer hipotez ise femur ve kaval kemiği epifizyal plaklarında asimetrik kapanmayla birlikte diz eklemi açısının büyümesidir.

Genitoüriner Hastalıklar

İdrar İnkontinensi Daha önceden östrojene cevaplı idrar inkontinensi olarak adlandırılan üretral sfinkter mekanizması yetersizliği, dişi köpeklerdeki idrar sızdırma olayıdır, genellikle rahatlamış bir şeklilde yatarken yaşanır. Benzer bir klinik görünüme kastre edilmiş erkek köpeklerde de rastlanır fakat dişilerdeki kadar sık görülmez. Üretral sfinkter mekanizması yetersizliği kısırlaştırılmış dişi köpeklerde kısırlaştırılmayanlara kıyasla daha yaygındır, oluş sıklığı %4.9 ila %20.0 arasında değişmektedir (Arnold 1997; Stocklin- Gautschi et al. 2001; Angioletti et al. 2004; Spain et al. 2004b). Bir çalışmaya göre, 3 aylıktan önce yapılan OHE operasyonu, olası idrar inkontinensi klinik görünümünün yaşanmasındaki payı en büyük olan faktördür (Spain et al. 2004b). Diğer faktörler yüksek yağsız vücut ağırlığı (>20 kg); ırk (boxer, Doberman pinscher, dev shnauzer, İrlanda seteri, old English sheepdog, rottweiler, springer spaniel ve Weimeraner yüksek risk taşıyan ırklardandır); üretral uzunluk veya üretra boyunca yaptığı baskı değişken olan idrar torbasıdır (Gregory et al. 1992, 1999; Holt and Thursfield 1993; Arnold 1997; Atalan et al. 1998; Holt 2004). Üretral sfinkterin tonüsü sempatik sinir sistemi tarafından yönetilir ve işlevi östrojen tarafından artırılıyor olabilir. OHE sonrası idrar inkontinensiyle ilgili bir neden-sonuç ilişkisi tanımlanmamıştır. Fiziksel faktörler, OHE sonrası gonadotropin sekresyonunun değişmesi ve kas tonusundaki değişim varsayılan nedenlerdendir (Ponglowhapan et al. 2008a,b, 2011). Pyometra Kısırlaşmamış köpeklerde piyometra görülme sıklığı yüksektir, 10 yaşına kadar %24-25 oranında rastlanır (Hagman et al. 2011). Piyometra kedilerde de görülür, henüz kızgınlığa girmemiş dişilerde dahi görülmektedir (Hagman et al. 2011). OHE operasyonunun tedavi edici olduğu kabul edilse de, morbidite görece yüksektir ve cerrahi müdehaleyle mortalite oranı köpeklerde %0-17, kedilerde %8’dir (Johnston et al. 2001a,b). Benign prostat hipertrofisi Benign prostat hipertrofisi yaşlı köpeklerde oldukça yaygındır, oluş sıklığı 2,4 yaşa kadar %50 ve 6 yaş veya üzeri köpeklerde %75-80’dir (Zirkin and Strandberg 1984; Berry et al. 1986; Lowseth et al. 1990). Kedilerde BPH vakası bildirilmemiştir. Tedavi için kastrasyon uygulanır.

Alt idrar yolu hastalıkları

Yapılan pekçok çalışma, erkek kedilerde kastrasyon, üretral diyametre ve üriner sistem obstruksiyonu arasında bir korelasyon olduğunu gösterememiştir (Foster 1967; Herron 1972; Duch et al. 1978; Root et al. 1996a; Spain et al. 2004a). Embriyo gelişiminin erken dönemlerinde penil mukoza ile prepüsyal mukozayı bağlayan bir doku olan balanoprepusiyal kord androjen bağımlıdır. Serum testosteron konsanstrasyonu arttıkça, kord disolüsyona uğrar. 12-22 aylık arası erkek kediler üzerinde yapılan araştırmaya göre, 7 haftalıktan önce kastre edilmiş olanlardan penisi kılıfından çıkarabilenlerin oranı %0-100 iken, 7 aylıkken kastre eilmiş olanların %40-100’ü penil ekstrüsyonunu tamamlayabilmiştir (Herron 1972; Root et al. 1996a; Stubbs et al. 1996). Penisi çıkaramamanın klinik önemi net değildir. Benzer şekilde, 7 haftalıktan önce kastre edilen köpeklerin, 7 aylıkken kastre edilenlere veya hiç kastre edilmeyenlere kıyasla penis çapı daha küçük, penis kemiğinin boyu ve rayodensitesi düşüktür ve prepüsyal gelişimi tamamlanmamıştır (Salmeri et al. 1991a). Bunun da klinik önemi net değildir.

Endokrinolojik Bozukluk

Adrenal Bozukluk ABD’de, büyük çoğunluğu puberte öncesi kısırlaştırılan dağ gelinciklerinde adrenokortikal tümör ve nodular adrenal hiperplazi görülme riskinde artış gözlenmiştir (Lawrence et al. 1993; Rosenthal et al. 1993). Bu konudaki hipoteze göre, seks hormonlarının aşağı regülasyonu yoksunluğu ve gonadotropinlerdeki artan kan konsantrasyonu, böbreküstü bezi hiperplazisine ve neoplastik transformasyona neden olmaktadır (Babon et al. 1996; Schoemaker et al. 2002; Johnson-Delaney 2006). Fakat, proliferatif adrenal lezyonları olan 100 dağ gelinciğinde yapılan bir araştırmada, %30’unun kısırlaştırılmamış dişi olduğu görülmüştür (Olson 1997). Kedilerde adrenal hastalıklarında gonadektomi sonrası artış ve köpeklerdeki etkisi bildirilmemiştir. Kedilerde Şekerli Diyabet Kısırlaştırma sonrası kedilerde diyabet riski 2 ila 9 kat arası artmaktadır, Burmese kedilerinin özellikle risk altında olduğundan şüphelenilmektedir. (Panciera et al. 1990; Rand et al. 1997; McCann et al. 2007; Prahl et al. 2007). Bir hipoteze göre bunun nedeni azalan insülin duyarlılığıdır (Hoenig and Ferguson 2002; Kanchuk et al. 2002). Obezite de azalan insülin duyarlılığıyla bağdaştırılır fakat hem neden hem de sonuç olabilir. Hipotiroidizm Yapılan bazı araştırmalarda, köpeklerde hipotiroidizm riskinin arttığı bildirilmiştir (Milne and Hayes 1981; Panciera 1994) ancak diğer araştırmalarda kısırlaştırmayla arasında herhangi bir ilişki kurulmamıştır (Dixon and Mooney 1999a; Dixon et al. 1999b) Kısırlaştırma operasyonu, birçoğu protein altbirim zincirlerindeki ve glikosilasyondaki TSHlerle (tiroid uyarıcı hormon) aynı moleküler biçime sahip olan gonadotropinlerin kan konsantrasyonundaki sürekli artışla bağdaştırılır (Lofstedt and VanLeeuwen 2002). Sürekli yükselen gonadtropin konsantrasyonunun TSH oluşumunu veya glikosilasyonunu bozduğu ve sonrasında tiroid fonksiyonlarını değiştirdiği söylenebilir. Fakat, yapılan bir çalışma, kastre edilmiş ve edilmemiş beagle cinsi erkek köpekler karşılaştırıldığında, kan serumundaki TSH veya tiroksin konsantrasyonunda değişme veya tiroit salgılatıcı hormon verilerek yapılan uyaran testinde bozulma gerçekleşmediğini ortaya koymuştur (GunzelApel et al. 2009).

Metabolik Bozukluklar

Obezite Retrospektif çalışmalarla, köpek nüfusunun %2.8’inin obez olduğu gösterilmiş, kısırlaştırılmış kedi ve köpeklerin %50’sine varan kısmının da obez olduğu belirlenmiştir (Mason 1970; David and Rajendran 1980). Bir araştırmada kısırlaştırılmış dişi köpeklerde yemek ayrımı yapmama davranışında artış görüldüğü bildirilmiştir, fakat bir diğer araştırmada, 15 aylığa kadar olan kısırlaştırılmış erkek ve dişi köpeklerde yemek yeme davranışında bir değişiklik veya sırtta yağlanma artışı gözlemlenmemiştir (O’Farrell and Peachey 1990; Salmeri et al. 1991a). Obeziteye yol açan kısırlaştırma dışındaki diğer risk faktörleri hayvanın yaşadığı yer, yaşın ilerlemesi, hayvan sahibinin fazla kilolu veya 40 yaş üstü olması ve hayvanın beagle, cairn terrier, cavalier King Charles spaniel, cocker spaniel, dachshund ve Labrador retriever gibi obeziteye en yatkın ırklardan olması şeklinde sıralanabilir (Mason 1970; Edney and Smith 1986; Crane 1991; Sloth 1992; Colliard et al. 2006). Kedilerde kastrasyon ve OHE artan obezite riskiyle bağdaştırılır, bir makaleye göre risk 3.4 kat artar (Fettman et al. 1997; Kanchuk et al. 2002; Nguyen et al. 2004). Kısırlaştırılan kedilerin vücut ağırlığı, vücut kitle endeksi ve falsiform yağ tabakasının yoğunluğu yükselir, fiziksel aktiviteleri ve metabolizma hızları düşer (Root 1995; Root et al. 1996b; Stubbs et al. 1996; Fettman et al. 1997). Kastre edilen kedilerde aynı zamanda metabolizma hızı ve yağ metabolizmasıyla bağdaştırılan serum insülin büyüme faktörü 1 konsantrasyonunda, prolaktin ve leptin seviyesinde artış görülür (Martin et al. 2006).

Yaşam Süresi

Yapılan araştırmaların çoğu, kısırlaştırılmış hayvanların daha uzun yaşadığını öne sürmektedir (Kraft 1998; Greer et al. 2007). Kastre edilen erkek köpeklerde yaşam süresinin uzamasının nedeni, gezinme gibi riskli dimorfik cinsel davranışların azalması veya sahiplerin evcil hayvanlarının bakımı için daha fazla yatırım yapması olabilir (Bronson 1982; Michell 1999; Moore et al. 2001). Kastre edilen kedilerin kastre edilmeyenlere kıyasla mortalitesi düşüktür (Kalz 2001). İstisnai şekilde uzun yaşamış rottweiler cinsi köpekler üzerinde yapılan bir araştırmaysa, kısırlaştırılmamış olanların daha çok yaşadığını ortaya koymuştur (Waters et al. 2009). Bunun nedeni bu köpeklerdeki özel genetik faktörler, henüz tanımlanmamış hormonal değişimler veya obezitenin daha az görülmesi olarak sıralanabilir; obezite beklenen yaşam süresini kötü yönde etkiler (Greer et al. 2007). Hastalık başlangıcındaki veya yaşamını kaybetmiş köpekleri kısırlaştırılmış ve kısırlaştırılmamış olarak kategorize ederek inceleyen araştırmaların, gonadektomi operasyonunun faydalarına ve zararlarına ilişkin, çizgileri kesin bir veri değerlendirmesi sunduğu öne sürülmektedir (Waters et al. 2011). Gelecekte yürütülecek, gonadal hormonlara maruz kalmanın ömür boyu süren etkilerini açıklayan veya kısırlaştırma zamanıyla hastalığın başlangıcı arasındaki ilişkiyi daha iyi ortaya koyan araştırmalar bu tartışmaya yön verecektir. Görüş Ayrılıkları Yazarlar arasında herhangi bir görüş ayrılığı yoktur.

Kaynaklar

Alexander SA, Shane SM, 1994: Characteristics of animals adopted from an animal control center whose owners complied with a spaying / neutering program. J Am Vet Med Assoc 205, 472–476.

Angioletti A, DeFrancesco I, Vergottini M, Battocchio ML, 2004: Urinary incontinence after spaying in the bitch: incidence and oestrogen therapy. Vet Res Commun 28(Suppl 1), 153–155.

Arnold S, 1997: Urinary incontinence in castrated bitches. Part I. Significance, clinical aspects and etiopathogenesis. Schweiz Arch Tierheilkd 139, 271–276.

Aronsohn MG, Faggella AM, 1993: Surgical echniques for neutering 6 to 14-week-old kittens. J Amer Vet Med Assoc 202, 53–55.

Atalan G, Holt PE, Barr FJ, 1998: Ultrasonographic assessment of bladder neck mobility in continent bitches and bitches with urinary incontinence attributable to urethral sphincter mechanism incompetence. Amer J Vet Res 59, 673–679.

Babon JE, Li X, Lei ZM, Sanfilippo JS, Yussman MA, Rao CV, 1996: Novel presence of luteinising hormone / chorionic gonadotropin receptors in human adrenal glands. J Clin Endocrinol Metab 81, 2397–2400.

Bell FW, Klausner JS, Hayden DW, Feeney DA, Johnston SD, 1991: Clinical and pathologic features of prostatic adenocarcinoma in sexually intact and castrated dogs: 31 cases (1970–1987). J Amer Vet Med Assoc 199, 1623–1630.

Berry SJ, Strandberg JD, Saunders WJ, Coffey DS, 1986: Development of canine benign prostatic hyperplasia with age. Prostate 9, 363–373.

Borchelt PL, 1983: Aggressive behavior of dogs kept as companion animals: classification and influence of sex, reproductive status and breed. Appl Anim Ethol 10, 45–61.

Borchelt PL, Voith VL, 1987: Aggressive behavior in cats. Comp Cont Ed 9, 49–57. Brodbelt D, 2009: Perioperative mortality in small animal anaesthesia. Vet J 182, 152–161.

Brodbelt DC, 2010: Feline anesthetic deaths in veterinary practice. Top Comp Anim Med 25, 189–194.

Brodbelt DC, Pfeiffer DU, Young LE, Wood JL, 2008: Results of the confidential enquiry into perioperative small animal fatalities regarding risk factors for anesthetic-related death in dogs. J AmerVet Med Assoc 233, 1096–1104.

Brodey RS, Goldschmidt MH, Roszel JR, 1983: Canine mammary gland neoplasms. J Amer Anim Hosp Assoc 19, 61–90. Bronson RT, 1982: Variation in age at death of dogs of different sexes and breeds. Amer J Vet Res 43, 2057–2059.

Burrow B, Batchelor D, Cripps P, 2005: Complications observed during and after ovariohysterectomy of 142 bitches at a veterinary teaching hospital. Vet Rec 157, 829–833.

Caney SM, Holt PE, Day MJ, Rudorf H, Gruffydd-Jones TJ, 1998: Prostatic carcinoma in two cats. J Sm Anim Prac 39, 140–143.

Carpenter J, Andrews L, Holsworth J, 1987: Tumors and tumor-like lesions. In: Holzworth J (ed), Diseases of the Cat. WB Saunders, Philadelphia PA, pp. 406–411.

Chun R, DeLorimer L-P, 2003: Update on the biology and management of canine osteosarcoma. Vet Clin NA 33, 491–516. Colliard L, Ancel J, Benet JJ, Paragon BM, Blanchard G, 2006: Risk factors for obesity in dogs in France. J Nutr 136, 1951S–1954S.

Cooley DM, Beranek BC, Schlittler DL, Glickman NW, Glickman LT, Waters DJ, 2002: Endogenous gonadal hormone exposure and bone sarcoma risk. Canc Epidemiol Biomark Prev 11, 1434–1440.

Cotchin E, 1951: Neoplasms in small animals. Vet Rec 63, 67–72.

Crane SW, 1991: Occurrence and management of obesity in companion animals. J Sm Anim Prac 32, 275–282.

David G, Rajendran EI, 1980: The aftereffects of spaying in bitches and cats. Cheiron 9, 193–195.

Dixon RM, Mooney CT, 1999a: Canine serum thyroglobulin autoantibodies in health, hypothyroidism and non-thyroidal illness. Res Vet Sci 66, 243–246.

Dixon RM, Reid SW, Mooney CT, 1999b: Epidemiological, clinical haematological and biochemical characteristics of canine hypothyroidism. Vet Rec 145, 481–487.

Donnay I, Rauis J, Devleeshouwer N, Wouters-Ballman P, Leclercq G, Verstegen J, 1995: Comparison of estrogen and progesterone receptor expression in normal and tumor mammary tissues from dogs. Amer J Vet Res 56, 1188–1194.

Dorn CR, Taylor DON, Frye FL, Hibbard HH, 1968a: Survey of animal neoplasms in Alameda and Contra Costa Counties, California. I. Methodology and description of cases. J Natl Canc Inst 40, 295–305.

Dorn CR, Taylor DON, Schneider R, Hibbard HH, Klauber MR, 1968b: Survey of animal neoplasms in Alameda and Contra Costa Counties, California. II. Cancer morbidity in dogs and cats from Alameda County. J Natl Canc Inst 40, 307–318.

Duch DS, Chow FC, Hamar DW, Lewis LD, 1978: The effect of castration and body weight on the occurrence of the feline urological syndrome. Fel Prac 8, 35–40.

Duffy DL, Serpell JA, 2006: Non-reproductive effects of spaying and neutering on behavior in dogs. Proceedings, Symposium on non-surgical contraceptive methods for pet population control, Alexandra VA.

Duval JM, Budsberg SC, Flo GL, Sammarco JL, 1999: Breed, sex, and body weight as risk factors for rupture of the cranial cruciate ligament in young dogs. J Amer Vet Med Assoc 215, 811–814.

Edney ATB, Smith PM, 1986: Study of obesity in dogs visiting veterinary practices in the United Kingdom. Vet Rec 118, 391–396.

Eze CA, Eze MC, 2002: Castration, other management practices and socio-economic implications for dog keepers in Nsukka area, Enugu State, Nigeria. Prev Vet Med 55, 273–280.

Faggella AM, Aronsohn MG, 1993: Anesthetic techniques for neutering 6- to 14-week-old kittens. J Amer Vet Med Assoc 202, 56–62.

Faggella AM, Aronsohn MG, 1994: Evaluation of anesthetic protocols for neutering 6–14-week old pups. J Amer Vet Med Assoc 205, 308–314.

Fettman MJ, Stanton CA, Banks LL, Hamar DW, Johnson DE, Hegstad RL, Johnston S, 1997: Effects of neutering on bodyweight, metabolic rate and glucose tolerance of domestic cats. Res Vet Sci 62, 131–136.

Fidler IJ, Brodey RS, 1967: The biological behavior of canine mammary neoplasms. J Amer Vet Med Assoc 151, 1311–1318.

Foster SJ, 1967: The ‘urolithiasis’ syndrome in male cats: a statistical analysis of the problems, with clinical observations. J Sm Anim Prac 8, 207–214.

Greenfield CL, Johnson SL, Schaeffer DJ, 2004: Frequency of use of various procedures, skills, and areas of knowledge among veterinarians in private small animal exclusive or predominant practice and proficiency expected of new veterinary school graduates. J Amer Vet Med Assoc 224, 1780–1787.

Greer KA, Canterberry SC, Murphy KE, 2007: Statistical analysis regarding the effects of height and weight on life span of the domestic dog. Res Vet Sci 82, 208–214.

Gregory SP, Parkinson TJ, Holt PE, 1992: Urethral conformation and position in relation to urinary incontinence in the bitch. Vet Rec 131, 167–170.

Gregory SP, Holt PE, Parkinson TJ, Wathes CM, 1999: Vaginal position and length in the bitch: relationship to spaying urinary incontinence. J Sm Anim Prac 40, 180–184.

Gunzel-Apel AR, 1998: Early castration of dogs and cats from the point of view of animal welfare. Dtsch Tierarztl Wochenschr 105, 95–98.

Gunzel-Apel AR, Seefeldt A, Eschricht FM, Urhausen C, Kramer S, Mischke R, Hoppen HO, Beyerbach M, Koivisto M, Dieleman SJ, 2009: Effects of gonadectomy on prolactin and LH secretion and the pituitary-thyroid axis in male dogs. Theriogenology 71, 746–753.

Hagman R, Lagerstedt AS, Hedhammer A, Egenvall A, 2011: A breed-matched casecontrol study of potential risk-factors for canine pyometra. Theriogenology 75, 1251–1257.

Hahn KA, VonDerHaar MA, Teclaw RF, 1992: An epidemiological evaluation of 1202 dogs with testicular neoplasia [Abstract]. J Vet Intern Med 6, 121.

Hamilton JM, Else RW, Forshaw P, 1977: Oestrogen receptors in canine mammary tumours. Vet Rec 101, 258–260.

Hampe JF, Misdorp W, 1974: Tumours and dysplasias of the mammary gland. Bull World Health Org 50, 111–133.

Harasen G, 2003: Canine cranial cruciate ligament rupture in profile. CanVet J 44, 845–846.

Hart BL, 1973: Behavioral effects of castration. Fel Prac 3, 10–12.

Hart BL, 1979: Problems with objectionable sociosexual behavior of dogs and cats: therapeutic use of castration and progestins. Comp Cont Ed 1, 461–465.

Hart BL, 2001: Effect of gonadectomy on subsequent development of age-related cognitive impairment in dogs. J Amer Vet Med Assoc 219, 51–56.

Hart BL, Barrett RE, 1973: Effects of castration on righting, roaming, and urine spraying in adult male cats. J Amer Vet Med Assoc 163, 290–292.

Hart BL, Eckstein RA, 1997: The role of gonadal hormones in the occurrence of objectionable behaviours in dogs and cats. Appl Anim Behav Sci 52, 331–344. Hawe RS, 1983: What is your diagnosis? Prostatic adenocarcinoma. J Amer Vet Med Assoc 182, 1257–1258.

Hayes HM, Milne KL, Mandel CP, 1981: Epidemiological features of feline mammary carcinoma. Vet Rec 108, 476–479.

Herron MA, 1972: The effect of prepubertal castration on the penile urethra of the cat. J Amer Vet Med Assoc 160, 208–211.

Hoenig M, Ferguson DC, 2002: Effects of neutering on hormonal concentrations and energy requirements in male and female cats. Amer J Vet Res 63, 634–649.

Holt PE, 2004: Urinary incontinence in the male and female dog or does sex matter? http://www.vin.com (accessed 1 October 2004)..

Holt PE, Thursfield MV, 1993: Association in bitches between breed, size, neutering and docking, and acquired urinary incontinence due to incompetence of the urethral sphincter mechanism. Vet Rec 133, 177–180.

Hopkins SG, Schubert TA, Hart BL, 1976: Castration of adult male dogs: effects on roaming, aggression, urine marking, and mounting. J Amer Vet Med Assoc 168, 1108–1110.

Houlton JEF, McGlennon NJ, 1992: Castration and physeal closure in the cat. Vet Rec 131, 466–467.

Howe LM, 1997: Short-term results and complications of prerpubertal gonadectomy in cats and dogs. J Amer Vet Med Assoc 211, 57–62.

Howe LM, Slater MR, Boothe HW, Hobson HP, Fossum TW, Spann AC, Wilkie WS, 2000: Long-term outcome of gonadectomy performed at an early age or traditional age in cats. J Amer Vet Med Assoc 217, 1661–1665.

Howe LM, Slater MR, Boothe HW, Hobson HP, Holcom JL, Spann AC, 2001: Long-term outcome of gonadectomy performed at an early age or traditional age in dogs. J Amer Vet Med Assoc 218, 217–221.

Hubbard BS, Vulgamott LC, Liska WD, 1990: Prostatic adenocarcinoma in a cat. J Amer Vet Med Assoc 197, 1493–1494. Janowsky JS, 2006: The role of androgens in cognition and brain aging in men. Neuroscience 138, 1015–1020.

Johnson RT, Burk JA, 2006: Effects of gonadectomy and androgen supplementation on attention in male rats. Neurobiol Learn Memory 85, 219–227.

Johnson-Delaney CA, 2006: Ferret adrenal disease: 2006 perspective. Exotic DVM 8, 31–34.

Johnston SD, Root Kustritz MV, Olson PN, 2001a: Disorders of the canine uterus and uterine tubes (oviducts). In Johnston SD, Root Kustritz MV, Olson PN (eds), Canine and Feline Theriogenology. WB Saunders, Philadelphia PA, pp. 206–224.

Johnston SD, Root Kustritz MV, Olson PN, 2001b: Disorders of the feline uterus and uterine tubes (oviducts). In Johnston SD, Root Kustritz MV, Olson PN (eds), Canine and Feline Theriogenology. WB Saunders, Philadelphia PA, pp. 463–471.

Kalz B, 2001: Population biology, space use and behavior of feral cats and measures to control reproduction. Inaugural dissertation, Mathematics and Science Faculty, Humboldt University, Berlin [German].

Kanchuk ML, Backus RC, Calvert CC, Morris JG, Rogers QR, 2002: Neutering induces changes in food intake, body weight, plasma insulin and leptin concentrations in normal and lipoprotein lipase-deficient male cats. J Nutr 132, 1730–1732.

Knapp DW, Glickman NW, DeNicola DB, Bonney PL, Lin TL, Glickman LT, 2000: Naturally-occurring canine transitional cell carcinoma of the urinary bladder. A relevant model of human invasive bladder cancer. Urol Oncol 5, 47–59.

Kraft W, 1998: Geriatrics in canine and feline internal medicine. Eur J Med Res 3, 31–41.

Kritzer MF, Brewer A, Montalmant F, Davenport M, Robinson JK, 2007: Effects of gonadectomy on performance in operant tasks measuring prefrontal cortical function in adult male rats. Horm Beh 51, 183–194.

Lawrence HJ, Gould WJ, Flanders JA, Rowland PH, Yaeger AE, 1993: Unilateral adrenalectomy as a treatment for adrenocortical tumors in ferrets: five cases (1990–1992). J Amer Vet Med Assoc 203, 267–270.

LeRoy BE, Lech ME, 2004: Prostatic carcinoma causing urethral obstruction and obstipation in a cat. J Fel Med Surg 6, 397–400.

Lofstedt RM, VanLeeuwen JA, 2002: Evaluation of a commercially available luteinizing hormone test for its ability to distinguish between ovariectomized and sexually intact bitches. J Amer Vet Med Assoc 220, 1331–1335.

Lowseth LA, Gerlach RF, Gillett NA, Muggenburg BA, 1990: Age-related changes in the prostate and testes of the beagle dog. Vet Path 27, 347–353.

Mahlow JC, 1999: Estimation of the proportions of dogs and cats that are surgically sterilized. J Amer Vet Med Assoc 215, 640–643.

Manning AM, Rowan AN, 1992: Companion animal demographics and sterilization status: results from a survey in four Massachusetts towns. Anthrozoos 5, 192–201.

Martin LJM, Siliart B, Dumon HJW, Nguyen P, 2006: Spontaneous hormonal variations in male cats following gonadectomy. J Fel Med Surg 8, 309–314.

Mason E, 1970: Obesity in pet dogs. Vet Rec 86, 612–616.

May C, Bennett D, Downham DY, 1991: Delayed physeal closure with castration in cats. J Sm Anim Prac 32, 326–328.

McCann TM, Simpson KE, Shaw DJ, Butt JA, Gunn-Moore DA, 2007: Feline diabetes mellitus in the UK: the prevalence within an insured cat population and a questionnaire-based putative risk factor analysis. J Fel Med Surg 9, 289–299.

McNicholas WT, Wilkens BE, Blevins WE, Snyder PW, McCabe GP, Applewhite AA, Laverty PH, Breur GJ, 2002: Spontaneous femoral capital physeal fractures in adults cats: 26 cases (1996–2001). J Amer Vet Med Assoc 221, 1731–1736.

Michell AR, 1999: Longevity of British breeds of dogs and its relationship with sex, size, cardiovascular variables and disease. Vet Rec 145, 625–629.

Miller DM, 1995: Ovarian remnant syndrome in dogs and cats: 46 cases (1988–1992). J Vet Diagn Invest 7, 572–574. Milne KL, Hayes HM, 1981: Epidemiologic features of canine hypothyroidism. Cornell Vet 71, 3–14.

Misdorp W, Hart AAM, 1979: Canine mammary cancer. II. Therapy and causes of death. J Sm Anim Prac 20, 395–404. Moe L, 2001: Population-based incidence of mammary tumors in some dogs breeds. J Reprod Fert Suppl 57, 439–443.

Mondelli F, Previde EP, Verga M, Levi D, Magistrelli S, Valsecchi P, 2004: The bond that never developed: adoption and relinquishment of dogs in a rescue shelter. J Appl Anim Welf Sci 7, 253–266.

Mong JA, Pfaff DW, 2003: Hormonal and genetic influences underlying arousal as it drives sex and aggression in animal and human brains. Neurobiol Aging 24, 583–588.

Moore GE, Burkman KD, Carter MN, Peterson MR, 2001: Causes of death or reasons for euthanasia in military working dogs: 927 cases (1993–1996). J Am Vet Med Assoc 219, 209–214.

Moulton JE, Taylor DON, Dorn CR, Andersen AC, 1970: Canine mammary tumors. Path Vet 7, 289–320.

Nassar R, Talboy J, Moulton C, 1992: Animal Shelter Reporting Study 1990. American Humane Association, Englewood CO.

National Council on Pet Population Study and Policy, 1994: National Shelter Census: 1994 Results. NCCPPSP, Fort Collins CO.

Neilson JC, Eckstein RA, Hart BL, 1997: Effects of castration on problem behaviors in male dogs with reference to age and duration of behavior. J Amer Vet Med Assoc 211, 180–182.

New JG, Salman MD, King M, Scarlett JM, Kass PH, Hutchison JM, 2000: Shelter relinquishment: characteristics of shelterrelinquished animals their owners compared with animals and their owners in US pet-owning households. J Appl Anim Welf Sci 3, 179–201.

New JC, Kelch WJ, Hutchison JM, Salman MD, King M, Scarlett JM, Kass PH, 2004: Birth and death rate estimates of cats and dogs in U.S. households and related factors. J Appl Anim Welf Sci 7, 229–241.

Nguyen PG, Dumon HJ, Siliart BS, Martin LJ, Sergheraert R, Biourge VC, 2004: Effects of dietary fat and energy on body weight and composition after gonadectomy in cats. Amer J Vet Res 65, 1708–1713.

Norris AM, Laing EJ, Valli VE, Withrow SJ, Macy DW, Ogilvie GK, Tomlinson J, McCaw D, Pidgeon G, Jacobs RM, 1992: Canine bladder and urethral tumors: a retrospective study of 115 cases (19801985). J Vet Intern Med 6, 145–153.

Obradovich J, Walshaw R, Goulland E, 1987: The influence of castration on the development of prostatic carcinoma in the dog: 43 cases (1978–1985). J Vet Intern Med 1, 183–187.

O’Farrell V, Peachey E, 1990: Behavioural effects of ovariohysterectomy on bitches. J Sm Anim Prac 31, 595–598.

Olson PN, 1997: Early spay and neuter. Proceedings, North American Veterinary Conference, Orlando FL.

Panciera DL, 1994: Hypothyroidism in dogs: 66 cases (1987–1992). J Amer Vet Med Assoc 204, 761–767.

Panciera DL, Thomas CB, Eicker SW, Atkins CE, 1990: Epizootiologic patterns of diabetes mellitus in cats: 333 cases (1980–1986). J Amer Vet Med Assoc 197, 1504–1508.

Patronek GJ, Glickman LT, Beck AM, McCabe GC, Ecker C, 1996a: Risk factors for relinquishment of dogs to an animal shelter. J Amer Vet Med Assoc 209, 572–581.

Patronek GJ, Glickman LT, Beck AM, McCabe GC, Ecker C, 1996b: Risk factors for relinquishment of cats to an animal shelter. J Amer Vet Med Assoc 209, 582–588.

PetSmart Charities A&U Barriers, 2002: http://www.petsmartcharities.org/resources/resources-documents/PetSmartCharities_Research_AUBarriers.pdf (accessed 19December 2011).

Poirier VJ, Forrest JL, Adams WM, Vail DM, 2004: Piroxicam, mitoxantrone, and coarse fraction radiotherapy for the treatment of transitional cell carcinoma of the bladder in 10 dogs: a pilot study. J Amer Anim Hosp Assoc 40, 131–136.

Pollari FL, Bonnett BN, Bamsey SC, Meek AH, Allen DG, 1996: Postoperative complications of elective surgeries in dogs and cats determined by examining electronic and paper medical records. J Amer Vet Med Assoc 208, 1882–1886.

Ponglowhapan S, Church DB, Khalid M, 2008a: Differences in the expression of luteinizing hormone and follicle-stimulating hormone receptors in the lower urinary tract between intact and gonadectomised male and female dogs. Dom Anim Endo 34, 339–351.

Ponglowhapan S, Church DB, Khalid M, 2008b: Differences in the proportion of collagen and muscle in the canine lower urinary tract with regard to gonadal status and gender. Theriogenology 70, 1516–1524.

Ponglowhapan S, Church DB, Khalid M, 2011: Effect of the gonadal status and the gender on glycosaminoglycans profile in the lower urinary tract of dogs. Theriogenology 76, 1284–1292.

Potter K, Hancock DH, Gallina AM, 1991: Clinical and pathologic features of endometrial hyperplasia, pyometra, and endometritis in cats: 79 cases (1980–1985). J Amer Vet Med Assoc 198, 1427–1431.

Prahl A, Guptill L, Glickman NW, Tetrick M, Glickman LT, 2007: Time trends and risk factors for diabetes mellitus in cats presented to veterinary teaching hospitals. J Fel Med Surg 9, 351–358.

Priester WA, McKay FW, 1980: The occurrence of tumors in domestic animals. Natl Canc Inst Monogr 54, 169.

Priester WA, Mulvihill JJ, 1972: Canine hip dysplasia: relative risk by sex, size, and breed, and comparative aspects. J Amer Vet Med Assoc 160, 735–739.

Prymak C, McKee LJ, Goldschmidt MH, Glickman LT, 1988: Epidemiologic, clinical, pathologic, and prognostic characteristics of splenic hemangiosarcoma and splenic hematoma in dogs: 217 cases (1985). J Amer Vet Med Assoc 193, 706–712.

Ragetly CA, Evans R, Mostafa AA, Griffon DJ, 2011: Multivariate analysis of morphometric characteristics to evaluate risk factors for cranial cruciate ligament deficiency in Labrador retrievers. Vet Surg 40, 327–333.

Rand JS, Bobbermien LM, Hendrikz JK, Copland M, 1997: Over representation of Burmese cats with diabetes mellitus. Aust Vet J 75, 402–405.

Reichler IM, 2009: Gonadectomy in cats and dogs: a review of risks and benefits. Reprod Dom Anim 44(Suppl 2), 29–35.

Reisner IR, Houpt KA, Shofer FS, 2005: National survey of owner-directed aggression in English Springer Spaniels. J Amer Vet Med Assoc 227, 1594–1603.

Richards HG, McNeil PE, Thompson H, Reid SWJ, 2001: An epidemiological analysis of canine-biopsies database compiled by a diagnostic histopathology service. Prev Vet Med 51, 125–136.

Romagnoli S, 2008: Surgical gonadectomy in the bitch and queen: should it be done and at what age? Proceedings, Southern European Veterinary Conference and Congreso Nacional AVEPA, Barcelona Spain.

Root MV, 1995: Early spay-neuter in the cat: effect on development of obesity and metabolic rate. Vet Clin Nutr 2, 132–134.

Root Kustritz MV, 1996: Elective gonadectomy in the cat. Fel Prac 24, 36–39.

Root Kustritz MV, 1999: Early spay-neuter in the dog and cat. Vet Clin NA 29, 935–943.

Root Kustritz MV, 2005: Reproductive behavior of small animals. Theriogenology 64, 743–746.

Root Kustritz MV, 2007: Determining the optimal age for gonadectomy of dogs and cats. J Amer Vet Med Assoc 231, 1665–1675.

Root Kustritz MV, 2010: Optimal age for gonadectomy in dogs and cats. Clin Therio 2, 177–181.

Root MV, Johnston SD, Johnston GR, Olson PN, 1996a: The effect of prepuberal and postpuberal gonadectomy on penile extrusion and urethral diameter in the domestic cat. Vet Radiol Ultrasound 37, 363–366.

Root MV, Johnston SD, Olson PN, 1996b: Effect of prepuberal and postpuberal gonadectomy on heat production measured by indirect calorimetry in male and female domestic cats. Amer J Vet Res 57, 371–374.

Root MV, Johnston SD, Olson PN, 1996c: The effect of prepuberal and postpuberal gonadectomy on radial physeal closure in male and female domestic cats. Vet Radiol Ultrasound 38, 42–47.

Rosenthal KL, Peterson ME, Quesenberry KE, Hillyer EV, Beeber NL, Moroff SD, Lothrop CD, 1993: Hyperadrenocorticism associated with adrenocortical tumor or nodular hyperplasia of the adrenal gland in ferrets: 50 cases (1987–1991). J Amer Vet Med Assoc 203, 271–275.

Ru G, Terracini B, Glickman LT, 1998: Host related risk factors for canine osteosarcoma. Vet J 156, 31–39.

Salmeri KR, Bloomberg MS, Scruggs SL, Shille V, 1991a: Gonadectomy in immature dogs: effects of skeletal, physical, and behavioral development. J Amer Vet Med Assoc 198, 1193–1203.

Salmeri KR, Olson PN, Bloomberg MS, 1991b: Elective gonadectomy in dogs: a review. J Amer Vet Med Assoc 198, 1183–1192.

Schneider R, Dorn CR, Taylor DON, 1969: Factors influencing canine mammary cancer development and postsurgical survival. J Natl Canc Inst 43, 1249–1261.

Schoemaker NJ, Teerds KJ, Mol JA, 2002: The role of luteinizing hormone in the pathogenesis of hyperadrenocorticism in neutered ferrets. Mol Cell Endocrinol 197, 117–125.

Slauterbeck JR, Pankratz K, Xu KT, Bozeman SC, Hardy DM, 2004: Canine ovariohysterectomy and orchiectomy increases the prevalence of ACL injury. Clin Orthop 429, 301–305.

Sloth C, 1992: Practical management of obesity in dogs and cats. J Sm Anim Prac 33, 178–182.

Smith AN, 2003: Hemangiosarcoma in dogs and cats. Vet Clin NA 33, 533–552.

Sorenmo K, 2003: Canine mammary gland tumors. Vet Clin NA 33, 573–596.

Sorenmo KU, Goldschmidt M, Shofer F, Goldkamp C, Ferracone J, 2003: Immunohistochemical characterization of canine prostatic carcinoma and correlation with castration status and castration time. Vet Comp Oncol 1, 48–56.

Spain CV, Scarlett JM, Houpt KA, 2004a: Long-term risks and benefits of early-age gonadectomy in cats. J Amer Vet Med Assoc 224, 372–379.

Spain CV, Scarlett JM, Houpt KA, 2004b: Long-term risks and benefits of early-age gonadectomy in dogs. J Amer Vet Med Assoc 224, 380–387.

Stocklin-Gautschi NM, Hassig M, Reichler IM, 2001: The relationship of urinary incontinence to early spaying in bitches. J Reprod Fertil 57, 233–236.

Stubbs WP, Bloomberg MS, Scruggs SL, Shille VM, Lane TJ, 1996: Effects of prepubertal gonadectomy on physical and behavioral development in cats. J Amer Vet Med Assoc 209, 1864–1871.

Teske E, Naan EC, VanDijk EM, VanGarderen E, Schalken JA, 2002: Canine prostate carcinoma: epidemiological evidence of an increased risk in castrated dogs. Mol Cell Endocrinol 197, 251–255.

Trevejo R, Yang M, Lund EM, 2011: Epidemiology of surgical castration in dogs and cats in the United States. J Amer Vet Med Assoc 238, 898–904.

VanHagen MA, Ducro BJ, VanDenBroek J, KnolBW,2005: Incidence, risk factors, and heritability estimates of hind limb lameness caused by hip dysplasia in a birth cohort of boxers. Amer J Vet Res 66, 307–312.

Verstegen J, Onclin K, 2003a: Mammary tumors in the queen. Proceedings, Society for Theriogenology Annual Meeting, Columbus OH.

Verstegen J, Onclin K, 2003b: Etiopathogenesis, classification and prognosis of mammary tumors in the canine and feline species. Proceedings, Society for Theriogenology Annual Meeting, Columbus OH.

Ware WA, Hopper DL, 1999: Cardiac tumors in dogs: 1982-1995. J Vet Intern Med 13, 95–103.

Waters DJ, Shen S, Glickman LT, 2000: Life expectancy, antagonistic pleiotropy, and the testis of dogs and men. Prostate 43, 272–277.

Waters DJ, Kengeri SS, Clever B, Booth JA, Maras AH, Schlittler DL, Hayek MG, 2009: Exploring mechanisms of sex differences in longevity: lifetime ovary exposure and exceptional longevity in dogs. Aging Cell 8, 752–755.

Waters DJ, Kengeri SS, Maras AH, Chiang EC, 2011: Probing the perils of dichotomous binning: how categorizing female dogs as spayed or intact can misinform our assumptions about the lifelong health consequences of ovariohysterectomy. Theriogenology 76, 1496–1500.

White CR, Hohenhaus AE, Kelsey J, ProcterGray E, 2006: Cutaneous MCTs: associations with spay / neuter status, breed, body size, and phylogenetic cluster. J Amer Anim Hosp Assoc 47, 210–216.

Whitehair JG, Vasseur PB, Willits NH, 1993: Epidemiology of cranial cruciate ligament rupture in dogs. J Amer Vet Med Assoc 203, 1016–1019.

Wright JC, Nesselrote MS, 1987: Classification of behavior problems in dogs: distributions of age, breed, sex and reproductive status. Appl Anim Beh Sci 19, 169–178.

Zirkin BR, Strandberg JD, 1984: Quantitative changes in the morphology of the aging canine prostate. Anat Rec 208, 207–214.

Yazarın yazışma adresi: Dr MV Root Kustritz, University of Minnesota College of Veterinary Medicine, 1352 Boyd Avenue, St. Paul, MN 55108, USA. E-mail: [email protected]

(Orijinal metin: Root Kustritz, M. (2012), Effects of Surgical Sterilization on Canine and Feline Health and on Society. Reproduction in Domestic Animals, 47: 214–222. doi: 10.1111/j.1439-0531.2012.02078.x)

Çeviri: Filiz Fidan Ada Veteriner Polikliniği